Noctes Petrapolitanae. Сборник византийских текстов XII–XIII веков
Содержание
I. Ὑποτυπώσεις καὶ ἑρμηνεία, περιέχουσα ὡς ἐν συντόμῳ [τὴν μοναχικὴν πολιτείαν καὶ ἄσκησιν?] ἅπασαν, ἀκριβῶς συλλεγεῖσα παρὰ Ἰωάννου ταπεινοῦ μοναχοῦ καὶ παραδοϑεῖσα τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ τοῖς ἐν τῷ ὄρει τῆς μονῆς τοῦ τίμιου Προδρόμου τοῦ ἐν τῷ Μοναχείῳ Εὐλόγησον πάτερ α´. «Τίς ὠφέλεια ἐν τῷ αἵματί μου, ἐν τῷ καταβαίνειν με εἰς διαφϑοράν» β´. Ἀρχαιολογία περἰ τῆς συμπήξεως τῆς μονῆς τοῦ Μοναχείου γ´. Περὶ τοῦ ζωγράφον Λαζάρον, τοῦ καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ τιμίου Προδρόμου τυπωσαμένου ἐν ὑπερορίᾳ μετὰ τῆς ἀριστερᾶς χειρός δ´. Ἀρχὴ τῆς πνενματικῆς διδασκαλίας ε´. Ὑποτύπωσις περὶ τῆς ἀληϑοῦς νηστείας ς´. Περὶ τὸν πῶς δεῖ ἀποκρούεσϑαι τὸ πνεῦμα τῆς ἀκηδίας ζ´. Περί τῆς κατὰ πνεῦμα τελειότητος καὶ ὅπως δεῖ πρὸς ταύτην ἀνάγεσϑαι η´. Περὶ ταπβινώσεως η´ (sic). Ἑτέρα κλῖμαξ πνενματικῆς ἀναβάσεως ϑ´. Περὶ τῆς κατὰ τὴν ψαλμῳδίαν εὐταξίας καὶ περὶ γονυκλισιῶν ι´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι γόνυ κλίνειν ἐν τῷ Δωδεκαημέρῳ ἢ ἐν τῇ Πεντηκοστῇ ια´. Περὶ τῆς ἀγίας μεταλήψεως ιβ´. Περὶ τῆς ἀκολουϑίας τῆς ἐνάτης ὤρας καὶ τοῦ ἑσπερινοῦ ὕμνου καὶ τῶν ἀποδειπνίων ιγ´. Περὶ τῆς ἀκολουϑίας τοῦ ὄρϑρου ιδ´. Περὶ τῆς ἐξαγορεύσεως ιε´. Περὶ τῆς κατὰ τὴν ἀπόκαρσιν ἐξαγορείας ις´. Περὶ τῆς ἕν τε ταῖς Τεσσαρακοσταῖς καὶ Τετράσι καὶ Παρασκεναῖς νηστείας ιζ´ Περὶ τοῦ πότε χρὴ λύειν τὴν νηστείαν ιη´. Περὶ μέτρου βρώσεως καὶ πόσεως καὶ καιροῦ αὐτῶν καὶ ποιότητος ιϑ´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι καταλύειν τὴν ἐν Τετράσιν ἢ Παρασκευαῖς νηστείαν κ´. Ὑποτύπωσις περὶ ποσοῦ τροφῆς καὶ ποιοῦ κα´. Περὶ εὐταξίας τῆς κατὰ τὴν τράπεζαν κβ´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι (περὶ) πρωτοκλισίας ἐρίζειν ἐν τῇ τραπέζῃ, ἀλλ’ ὡς ἔτυχε καϑῆσϑαι κγ´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι λαϑροφαγεῖν κδ´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι τῆς ἀκτημοσύνης κρεῖττον ἠγεῖσϑαι τὸ τοῦ ἰδίου πλούτου ἐξονσιάζειν δἰ ἐλεημοσύνην κε´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι ἀφυλάκτως τοῖς τυχοῦσι συνδιατρίβειν ἢ ὁμιλεῖν κς´. Περὶ τῆς ἐν τῇ τραπέζῃ εὐταξίας κζ´. «Οτι κατὰ τὴν Δευτέραν τῆς πρώτης ἑβδομάδος οὐ χρὴ τραπεζης ὅλως φροντίζειν κη´. Περὶ τοῦ πῶς δεῖ κατὰ τὴν Τεσσαρακοστὴγ διαιτᾶσϑαι κϑ´. Περὶ τῆς τεσσαρακοστῆς τῶν ἀγίων Ἀποστόλων λ´. Περὶ τῆς τεσσαραχοστῆς τῶν Χριστουγέννων λα´. Περὶ τῆς νηστείας τῆς Κοιμήσίως τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου λβ´. Ὅτι χρὴ πάβας μὲν τὰς τοῦ ἁγιον Προδρόμου ἑορτὰς λαμπρῶς ἑορτάζεσϑαἰ, λαμπρότερον δἐ τὴν Ἀποτομήν λγ´. Περὶ τοῦ ἀντοδέσποτον εἶναι τὴν μονήν λδ´. Περὶ τῆς χειροτονίας τῶν διακονητῶν λε´. Περὶ τῆς χειροτονίας τοῦ ἡγονμένου λς´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι τοὺς ἐν τῇ μονῇ μοναχοὺς ἑτέρῳ ἐξαγορενειν, εἰ μὴ τῷ οἰκείῳ ἡγονμένῳ λζ´. Περὶ τοῦ μὴ χρῆναι τὸν ἡγούμενον ἀνακρίνεσϑαι ὑπὸ τῶν μοναχῶν περὶ εἰσόδων ἢ ἐξόδων τῆς μονῆς λη´. Περὶ τοῦ ἀνεκποίητα εἶναι πάντα τὰ τῇ μονῇ ἀφιερωϑέντα λϑ´. Περὶ τοῦ μὴ χρήναι ἀργολογεῖν μ´. Περὶ τοῦ μὴ διαπληκτίζεσϑαι πρὸς ἀλλήλους μα´. Περὶ τοῦ μὴ ἐπικτᾶσϑαι τινά τι παρὰ τὸν κανόνα τῆς μονῆς, μηδὲ λαϑροφαγεῖν, μηδὲ μηνύματα δέχεσϑαι ἀπὸ τινων μβ´. Περὶ τοῦ ἀριϑμοῦ τῶν μοναχῶν μγ´. Περὶ τοῦ μὴ ἔχειν ὑπουργούς μδ´. Περὶ τοῦ μὴ κλειδοῦσϑαἰ τὰ κελλία τῶν μοναχῶν με´. Περὶ τοῦ τὴν αὐτὴν τροφὴν καὶ πόσιν καὶ ἔνδυσιν ἔχειν ἄπαντας μς´. Περὶ τοῦ χρήναι ἀλοντεῖν μζ´. Περὶ τοῦ πῶς δεῖ χειροτονεῖσϑαι τοὺς διακονητάς μη´. Περὶ τοῦ χρῆναι εἶναι ἐπιστημονάρχην ἐν τῇ μονῇ μϑ´. Περὶ τοῦ ποδαποὺς εἶναι χρὴ τοὺς εἰς τὰ τῆς μονῆς ἀκίνητα στελλομένους ν´. Περὶ τῶν κεκοιμημένων να´. Περὶ τοῦ πῶς δεῖ τοὺς ἀποκειρομένους ἀποκείρεσϑαι νβ´. Περὶ τοῦ μὴ λαμβάνειν τινὰς μοναχοὺς ἐξ ἄλλης μονῆς νγ´. Περὶ τοῦ μὴ αἰτεῖν ἐκ τῶν ἀποκειρομένων προσενέξεις τινὰς ἢ ἀποταγάς νγ´ (sic). Περὶ τοῦ μὴ διὰ τὸ τυχὸν σκάνδαλον μεϑιστασϑαἱ τινα τῆς μονῆς νδ´. Περὶ τοῦ χρῆναι διάδοσιν ἐν τῷ πυλῶνι γίνεσϑαι καὶ τοὺς ξένους καὶ ἀσϑενεῖς ἐπισκέπτεσϑαι νε´. Περὶ τοῦ χρήναι γυναῖκας παραβάλλειν τῇ μονῇ, εἰ μὴ τινες εῒεν βίῳ καὶ ἀρετῇ περιβόητοι νς´. Περὶ τῆς τών ἀρρώστων ἀδελφῶν ἀναπαύσεως νζ´. Περὶ τοῦ μὴ ἔχειν ὅλως ζῷα ϑηλυκά νη´. Περὶ τοῦ εἴτε χρὴ δέχεαϑαι παῖδας ἑν τῇ μονῇ εἴτε καὶ μὴ νϑ´. Ἀνακεφαλαίωσις ἐν ἐπιτόμῳ τῶν προρρηϑέντιαν ἀπάντων Προσϑῆκαι ταῖς ὑποσημτιώσεσι τοῦ προτεταγμένου κείμενου II. Εὐϑυμίου τοῦ Μαλάκη, μητροπολίτου Νεων Πατρῶν, στίχοι καὶ τινες τῶν ἐπιστολῶν αὐτοῦ Τοῦ μακαριωτάτου μητροπολίτου Νέων Πατρῶν κυροῦ Εὐϑυμίου τοῦ Μαλάκη στίχοι γραφέντες εἰς τὸ λουτρὸν τοῦ Χούμνου, μέσον ὂν κήπου Επιστολαι 1. (Τῷ πατριάρχῃ Κ/πόλεως Θεοδοσίῳ τῷ А´) 2. Tῷ κριτῇ τοῦ βήλου κῦρι Λέοντι τῷ Μοναστηριώῃ 3. Τῷ Εὐσταϑίῳ Θεσσαλονίκης 4. Τῷ σεβαστῷ καὶ μεγάλῳ δρουγγαρίῳ κῦρι Ἀνδρονίκῳ τῷ Καματηρῷ 5. (Τῷ αὐτῷ) 6. Τῷ Ἀϑηνῶν κῦρι Μιχαὴλ τῷ Χωνειάτῃ 7. Τῷ αὐτῷ Ἀϑηνῶν κυρῷ Μιχαὴλ τῷ Χωνειάτῃ 8. Τῷ Θεσσαλονίκης κῦρ Εὐσταϑίῳ 9. Τοῦ ὑπερτίμου πατρὸς κυροῦ Εὐϑυμίου ἐπιοτολὴ πρὸς τὸν Ἀϑτινῶν κυρὸν Μιχαὴλ τὸν Χωνιάτην III. Εὐϑυμίου Τορνίκη συγγραφαί 1. Λὸγος ἐγκωμιαστικὸς εἰς τὸν βασιλέα κῦριν Ἀλέξιον τὸν Κομνηνὸν τοῦ παναγιωτάτου δεσπότου καὶ ὐπερτίμου κῦρι Εὐϑυμίου τοῦ Τορνίκῃ, καὶ προτρεπτικὸς ἅμα, ὥστε ποιῇσαι ρήτορα, ἀναγνωσϑεὶς κατὰ τὸν καιρὸν τῶν Φώτων, ὄτε οὐκ ἧν ρήτωρ τις, τοῦ τότε γεγονότος μητροπολίτου τῶν Παλαιῶν Πατρῶν 2. Τοῦ ἀὐτοῦ μονῳδία εἰς τὸν ὑπέρτιμον Νέων Πατρῶν 3. Τοῦ αὐτοῦ ἐπιτάφιος είς τὸν πανσέβαστον καὶ πάνσοφον, λογοϑέτην κύριον Δημήτριον τὸν Τορνίκην 4 5. Τοῦ αὐτοῦ λόγος ἐπιτάφιος εἰς τὸν Ἀϑηνῶν τὸν ὑπέςτιμον 6. Toῦ ἀντοῦ λόγος εἰς τὸν αὐτοκράτορα κύριον Μανουὴλ τὸν Коμνηνὸν, ἐκφωνηϑεὶς ὅτε εἰσῆλϑεν εἰς Κωνσταντινούπολιν ὁ σουλτᾶνος προσελὼν ἀντῷ IV. Εὐϑυμίου Τορνίκη ἔμμετρα 1. (ᾨδὴ ἀνεπίγραψος τῷ αὐτοκράτορι Ἰσαακίῳ τῷ Ἀγγέλῳ) Καλλιοπη Κλειω Θαλεια Ευτερπη (Μελπομενη) Τερψιχορη Ερατω Πολυμνια (Ουρανια) 2. Του αυτου ηρῳελεγεια. Του τορνικη επιταφια 3. Ἡρωϊκὰ εἰς τὸν Βίον 4. Ἡρωελεγεῖα ἐν ὀνείρῳ ῥηϑέντα, ὅτε ὁ βασιλεὺς ἥν ὀργιζόμενος κατ’ ἀντοῦ 5. Του δεσποτου κυρι ευϑυμιου του τορνικη 6. Του τορνικη ευϑυμιου 7. Αινιγματα αφυους ευϑυμιου 1 2 3 8. Εκϑεσις αινιγματων тоυ τορνικη κυρι ευϑυμιου 1 2 3 4 5 6 7 8 9. (Тоυ αυτου) V. Μιχαὴλ Ἀκομινάτου τοῦ Χωνιάτου, μητροπολίτου Ἀϑηνῶν, ἐπιστολαὶ πρὸς Εὐϑύμιον τὸν Τορνίκην καὶ πρὸς Ἰωάννην Ἀποκαῦκον, μητροπολίτην Ναυπάκτου 1. Τῷ Τορνίκιῃ κῦρι Eὐϑυμίῳ 2. Τῷ αὐτῷ 3. Tῷ Tορνίκῃ κῦρι Εὐϑυμίῳ 4. Τῷ αὐτῷ 5. Τῷ αὐτῷ 6. Τῷ Τορνίκῃ κῦρι Εὐϑυμίῳ 7. Τῷ Τορνικῃ κῦρ Εὐϑυμίῳ καὶ τοῖς λοιποῖς Ἀγιοσοφίταις, ἤγουν τῷ Πιστοφίλῳ κῦρ Νικολάῳ καὶ τῷ Βεριβόῃ κῦρ Μανουήλ 8. + Τῷ Τορνίκῃ κυρίῳ Εὐϑυμίῳ καὶ τοῖς λοιποῖς Ἁγιοσοφίταις 10. || Τῷ Τορνίκῃ κῦρι Εὐϑυμίῳ 11. Τοῦ αὐτοῦ πρὸς τὸν κῦριν Εὐϑὺμιον 12. Τῷ Τορνίκῃ κῦρί Εὐϑνμίῳ 13. Τῷ Τορνίκῃ κῦρ Εὐϑνμίῳ 14. Τοῦ παναγιωτάτου Ἀϑηνῶν πρὸς τὸν Ναυπάκτου Καὶ ὄπισϑεν ἐπιγραφὴν ταύτην 15. Ἀντίγραμμα προς τὴν τοιαύτην γραφήν VI. Μονῳδία εἰς τὸν τῶν Ἀϑηνῶν μητροπολίτην Μιχαὴλ τὸν Χωνιάτην, στίχοι εἰς τὴν Θεοτόκον Μιχαὴλ Ἀκομινάτου τοῦ Χωνιάτου καὶ ἐπιστολὴ τοῦ Μακρεμβολίτου πρὸς τὸν ὑπέρτιμον 1 2. Μιχαηλ Ακομινατου του Χωνιατου ανεπιγραφοι προς την ϑεοτοκον στιχοι 3. Του Μακρεμβολίτου προς τον υπερτιμον (μητροπολιτην αϑηνων Νικολαον τον Αγιοϑεοδωριτην) VII. Ιωαννου Αποκαυχου μηττροπολιτου Ναυπάκτου επιστολαι, πραξεις Συνοδικαι και Εμμετρα 1. Toῦ Κομντινοῦ πρὸς τὸν Ναυπάκτου 2. Χρυσόβουλλον (ἐπικυρωτικὸν τῶν κτήσεων τῆς Ναυπάκτου μητρoπόλεως καὶ σχετικαὶ πρὸς ταύτας διατάξεις) 3. Τοὐ αὐτοῦ πρὸς τὸν Κομνηνόν, ὄτε κατέσχε τὰ ὑπὸ τὴν ἐκκλησίαν αὐτοῦ 4. (Πρᾶξις συνοδικὴ περὶ τῆς τοῦ δεσπότου Θεοδώρου εἰς βασιλέα ἀναγορεύσεως) 5. Πρὸς τὸν κραταιὸν Κομνηνὸν 6. Πρὸς τὴν κραταιὰν Δούκαιναν 7. Τοῦ ἀὐτοῦ πρὸς τὸν κραταιὸν Κομντινὸν 8. Τoῦ αὐτοῦ πρὸς τὸν κραταιὸν Κομνηνὸν 9. (Πρὸς τὸν κραταιὸν Κομνηνὸν) 10. Πρὸς τὸν κραταίον Κομνηνὸν 11. Πρὸς τὸν κραταιὸν Κομνηνὸν 12. Πρὸς τὸν κραταιὸν Κομνηνόν, ὅτε τὸν Πλαταμόνα παρέλαβεν καὶ ὑπέστρεψεν 12+. Πρὸς τὸν Κομνηνόν 13. Πρὸς τὸν κρατοῦντα 14. (Πρὸς τὴν κραταιὰν Δοὑκαιναν) 15. (Πρὸς τὸν κραταιὸν Κομνηνὸν) 16. Πρὸς τὴν δέσποιναν κυρὰν Μανίαν 17. (Πρὸς τὸν κραταιὸν Κομνηνὸν) 18. (Πρὸς τὸν κραταιὸν Κομντινὸν) 19. Τῷ βασιλεῖ 20. Τῷ κραταιῷ βασιλεῖ 21. Τῷ βασιλεῖ 22. Τῷ κραταιῷ βασιλεῖ 23. Τοῦ αὐτοῦ εὐχὴ πρὸς τὸν βασιλέα 24. Τῷ κραταιώ βασιλεῖ 25. Πρὸς τὸν βασιλέα 26. (Τεμάχιον ἐπιστολῆς πρὸς Μαρίαν τὴν Δοὐκαιναν) 27. (Τοῦ αὐτοῦ πρὸς τὸν Κομνηνὸν κῦρ Θεόδωρον) 28. Πρὸς τὸν κραταιὸν βασιλέα 29. Πρόσταγμα (τοῦ βασιλέως Θεοδώρον τὸν Κομνηνοῦ) Πρὸς τὸν ἁγιώτατον πατριάρχην
Предисловие
В состав настоящего сборника византийских текстов † А. И. Пападопуло-Керамевс включил вещи приблизительно одновременного происхождения (XII–XIII века), но неодинаковой важности. Особенно важное значение издатель придавал помещённому на первом месте типику монастыря св. Иоанна Предтечи τοῦ Φοβεροῦ. Оригинал этого типика находится теперь в Имп. Публ. Библ. греч. из собр. Пап.-Кер. № 671. Это пергам. рукопись XII века (размеры листа 244» * 192"», текста на странице 192» * 130«) по 23 строки на странице, лл. 115, порядок их: 1–12, 14, 15, 13, 16–115; тетради α´–ιδ» по 8 лл., а конечная ιε´ только 3 лл.
Почерк приписки на лл. 83v–84r отличается и от почерка, которым вставлены слова Ἰωάννου и τὴν ις´, τοῦ δεκεμβρίου на л. 82v, и от приписки на л. 115v; также и эти две приписки сделаны разными руками; но все они – XII века.
Рукопись раньше принадлежала некоему Димитриадису, жителю Смирны, и по списку, сделанному около 1879 года, отдельные отрывки из неё с обширным введением и пояснительными примечаниями были сообщены покойным в 1884 году: Le Hiéron de Zeus-Urius et le monastѐre de St. Jean-Baptiste-Phobéros a l’embouchure du Pont-Euxin, d’aprѐs un manuscrit du XII siècle (Труды VI Археол. Съезда в Одессе, т. II. Одесса 1888). Даваемое теперь впервые полное издание всего текста предполагалось снабдить новым обширным введением; то же предполагалось и по отношению к целому ряду печатаемых теперь же писем. Но тяжкая болезнь и затем смерть разрушили все замыслы неутомимого труженика, и даже печатание нескольких конечных листов текста пришлось взять на себя пишущему эти строки; указатель личных имён (стр. 297–302) составлен С. А. Жебелевым. Заглавие придумано было самим покойным издателем и удержано потому, что живо характеризует манеру его работы, самоотверженной и воодушевлённой.
В. Бенешевич.