Μ’ αυτό το βιβλίο θα μπορεί κανείς να κατανοεί τα όσα λένε οι σοφοί δάσκαλοι: τα αποφθέγματά τους, τις παροιμίες τους, τις αλληγορίες τους και τα αινίγματά τους.

Η βάση της σοφίας είναι ο σεβασμός στον Κύριο· οι ανόητοι περιφρονούν τη σοφία και τη διδαχή.
Παροτρύνσεις και προειδοποιήσεις

Άκουσε γιε μου του πατέρα σου τη διδαχή και μην περιφρονήσεις της μητέρας σου τις συμβουλές·

γιατί στεφάνι ομορφιάς είναι αυτά για το κεφάλι σου και περιδέραιο για το λαιμό σου.

Γιε μου, αν θελήσουν οι αμαρτωλοί να σε παραπλανήσουν, μην υποχωρήσεις.

Αυτοί μπορεί να σου πουν: «Έλα μαζί μας να στήσουμε καρτέρι για φόνο, τους αθώους να παγιδέψουμε,

ζωντανούς να τους καταπιούμε ολόκληρους, όπως τους καταπίνει ο άδης και πάνε στον τάφο·

θα βρούμε πολύτιμα αγαθά, θα γεμίσουμε τα σπίτια μας λάφυρα·

θα ’χεις κι εσύ το μερτικό σου, κοινό ταμείο θα ’χουμε».

Γιε μου, μαζί τους μη συμπορευτείς, φύγε μακριά τους!

Τα πόδια τους τρέχουνε στο κακό και βιάζονται να χύσουν αίμα.

Μάταια όμως απλώνουν δίχτυ μπρος στα μάτια των πουλιών·

αυτοί στήνουν ενέδρες αλλά χύνουν το δικό τους αίμα· βάζουν παγίδες αλλά παγιδεύονται οι ίδιοι.

Αυτό συμβαίνει σ’ όλους αυτούς που βγάζουν κέρδη παράνομα· η πλεονεξία αρπάζει τη ζωή όσων σ’ εκείνην παραδίνονται.
Εκκλήσεις της Σοφίας

Η Σοφία φωνάζει δυνατά στους δρόμους και στις πλατείες.

Στα πολύβουα σταυροδρόμια κραυγάζει· στις πύλες της πολιτείας στέλνει τα μηνύματά της:

«Ως πότε, εσείς ανόητοι, την ανοησία θ’ αγαπάτε; Ως πότε οι χλευαστές θα ευχαριστιούνται να χλευάζουν και οι αστόχαστοι τη γνώση θα μισούν;

Ακούστε την επίπληξή μου· τότε θα σας χαρίσω άφθονο το πνεύμα μου και θα σας κάνω να κατανοήσετε τα λόγια μου.

Σας προσκάλεσα αλλά εσείς αρνηθήκατε· πρόσφερα το χέρι μου μα ούτ’ ένας δεν έδωσε προσοχή.

Απορρίψατε όλες μου τις συμβουλές και περιφρονήσατε τις επιπλήξεις μου.

Γι’ αυτό κι εγώ με την καταστροφή σας θα γελάσω, θα σας ειρωνευτώ όταν σας κυριέψει ο τρόμος·

όταν πέσει σαν θύελλα πάνω σας, κι ο όλεθρός σας έρθει σαν ανεμοζάλη, όταν η θλίψη κι η στενοχώρια ξεσπάσουν πάνω σας.

Τότε θα με φωνάζετε μα εγώ δε θ’ αποκρίνομαι· θα με αναζητάτε αλλά δεν θα με βρίσκετε.

»Περιφρονήσατε τη γνώση και δεν προτιμήσατε τη θεοσέβεια·

δε θελήσατε τη συμβουλή μου και αγνοήσατε όλες μου τις επιπλήξεις.

Γι’ αυτό θα γευτείτε της συμπεριφοράς σας τους καρπούς, θα χορτάσετε από τα πονηρά σας σχέδια.

Γιατί η απείθεια στο Θεό σκοτώνει τους ανόητους κι η αδιαφορία τούς ασυλλόγιστους τους καταστρέφει·

ενώ εκείνος που με ακούει θα ζει με ασφάλεια και θα ’ναι ήσυχος απ’ του κακού τον τρόμο».

Ανταμοιβή για την αναζήτηση της σοφίας

Γιε μου, δέξου τα λόγια μου, και να φυλάς σαν θησαυρό τις συμβουλές μου,

ώστε το αυτί σου να προσέχει στη σοφία και προς τη φρόνηση να κατευθύνεται η καρδιά σου·

να προσφεύγεις στη φρόνηση, να επικαλείσαι τη σύνεση·

να την αναζητάς καθώς το ασήμι, να τη γυρεύεις σαν κρυμμένο θησαυρό.

Τότε θα μάθεις να σέβεσαι το Θεό και θα τον γνωρίσεις.

Πράγματι, ο Κύριος δίνει σοφία· απ’ αυτόν προέρχονται γνώση και φρόνηση.

Αυτός εξασφαλίζει βοήθεια στους ευθείς, γίνεται ασπίδα γι’ αυτούς που ζούνε τίμια·

υπερασπίζεται αυτούς που φέρνονται με δικαιοσύνη και την πορεία των αφοσιωμένων του την προστατεύει.

Αν δέχεσαι τα λόγια μου, τότε θα καταλάβεις τι είναι δικαιοσύνη, κρίση, ευθύτητα, και ποιο είναι το σωστό.

Όταν η σοφία μες στην καρδιά σου μπει κι απόλαυσή σου γίνει η γνώση,

τότε η φρόνηση θα σε φυλάει, η σύνεση θα σε φρουρεί.

Θα σε γλιτώνουν απ’ το δρόμο τον κακό, από ανθρώπους που μιλούν με δόλο,

που εγκαταλείπουνε τον ίσιο δρόμο, για να βαδίσουνε σε δρόμους σκοτεινούς.

Χαίρονται να κάνουν το κακό και στις διαστροφές ευχαριστιούνται.

Ποτέ δεν ενεργούν μ’ ευθύτητα, η συμπεριφορά τους είναι άδικη.

Η σοφία και η φρόνηση θα σε προστατεύουν από γυναίκα πόρνη, απ’ τη γυναίκα του άλλου, που κολακεύει με τα λόγια της,

που εγκαταλείπει τον άντρα που παντρεύτηκε στα νιάτα της και λησμονεί την υπόσχεση που έδωσε μπροστά στο Θεό.

Όποιοι πάνε σπίτι της οδηγούνται στο θάνατο κι ο δρόμος της φέρνει στον άδη·

κανείς τους πίσω δεν γυρίζει, κανείς δεν ξαναβρίσκει πια το δρόμο της ζωής.

Διάλεξε λοιπόν το δρόμο των καλών ανθρώπων, των δικαίων το παράδειγμα ν’ ακολουθείς.

Οι άνθρωποι οι ευθείς θα κατοικήσουνε σ’ αυτή τη χώρα και οι ακέραιοι θε να ριζώσουνε σ’ αυτήν·

ενώ οι ασεβείς θα εξολοθρευτούν από τη χώρα, οι άπιστοι θα ξεριζωθούνε απ’ αυτήν.

Έκκληση για υπακοή

Μην ξεχνάς, γιε μου, τη διδασκαλία μου και η καρδιά σου να φυλάει τις εντολές μου.

Έτσι χρόνους πολλούς θα ζήσεις και θα πληθαίνει η ευημερία σου.

Ας μη σου λείψουν καλοσύνη κι ειλικρίνεια· δέσ’ τες γύρω απ’ το λαιμό σου, στις πλάκες πάνω της καρδιάς σου γράψ’ τες. στις πλάκες... γράψ’ τες.

Έτσι θα έχεις την αγάπη και την εύνοια του Θεού και των ανθρώπων.

Στον Κύριο να εμπιστεύεσαι μ’ όλη σου την καρδιά και στη δική σου σύνεση να μη στηρίζεσαι.

Ό,τι κι αν κάνεις αυτόν να σκέφτεσαι και θα εξομαλύνει αυτός τους δρόμους σου.

Τον εαυτό σου μην τον θεωρείς σοφό· τον Κύριο να υπολογίζεις κι απ’ το κακό ν’ απομακρύνεσαι.

Έτσι θα βρει το σώμα σου γιατρειά και θ’ ανακουφιστούν τα κόκαλά σου από τους πόνους.

Τίμα τον Κύριο προσφέροντάς του απ’ τα αγαθά σου κι από τους πρώτους της σοδειάς σου τους καρπούς.

Τότε από στάρι θα γεμίσουν οι αποθήκες σου, τα πατητήρια σου θα ξεχειλίσουν από μούστο.

Του Κυρίου την παιδαγωγία, γιε μου, μην την καταφρονείς· μη δυσανασχετείς όταν εκείνος σε διορθώνει.

Γιατί όποιον ο Κύριος αγαπάει, εκείνον τον διορθώνει, καθώς παιδαγωγεί ο γονιός το γιο για τον οποίο καμαρώνει.

Ευτυχισμένος ο άνθρωπος που βρήκε τη σοφία κι έγινε συνετός!

Γιατί το κέρδος απ’ αυτήν είναι καλύτερο απ’ το ασήμι, το όφελός της προτιμότερο απ’ το χρυσάφι.

Πιότερο η σοφία αξίζει απ’ τα πολύτιμα πετράδια· κανένα πράγμα ακριβό μαζί της δεν μπορεί να συγκριθεί.

Με το δεξί της χέρι προσφέρει μακροημέρευση –πλούτη και δόξα με τ’ αριστερό της.

Γεμίζει τη ζωή του ανθρώπου με χαρά, τον οδηγεί στην ευτυχία.

Είναι δέντρο που δίνει ζωή σ’ όσους την αγκαλιάζουν, κι ευτυχισμένοι είναι όσοι δική τους την κρατούν.

Με τη σοφία ο Κύριος θεμέλιωσε τη γη, και με τη φρόνηση στερέωσε τους ουρανούς.

Με τη δική του γνώση ανοίχτηκαν οι άβυσσοι και τη δροσιά τα σύννεφα σταλάζουν.

Γιε μου, κράτα σφιχτά τη σωφροσύνη και τη νοημοσύνη· να φύγουνε μακριά σου μην τις αφήνεις.

Ζωή θα σου χαρίζουν και για τον τράχηλό σου θα ’ναι στόλισμα.

Τότε στο δρόμο σου με ασφάλεια θα βαδίζεις κι ούτε που θα σκοντάψει πουθενά το πόδι σου.

Όταν πλαγιάζεις, δεν θα σε ταράζει φόβος· κι όταν αποκοιμιέσαι, ο ύπνος σου θα ’ναι γλυκός.

Δε θα ’χεις να φοβάσαι ούτε τρομάρα ξαφνική ούτε όταν ξεσπάει θύελλα στους ασεβείς ενάντια·

γιατί ο Κύριος θα είναι η ελπίδα σου· το πόδι σου θα το φυλάξει σε παγίδα μην πιαστεί.

Μην αρνηθείς να κάνεις το καλό σ’ αυτόν που το ’χει ανάγκη, όταν στο χέρι σου είναι να το κάνεις.

Μην πεις στο διπλανό σου: «Φύγε και ξαναέλα, και αύριο θα σου δώσω», ενώ μπορείς να τον βοηθήσεις τώρα.

Μη σχεδιάσεις το κακό στον διπλανό σου ενάντια, όταν μαζί σου κατοικεί και σου ’χει εμπιστοσύνη.

Χωρίς αιτία μη φιλονικείς μ’ άνθρωπο που δε σου ’κανε κακό.

Τον άδικο μην τον ζηλεύεις και το παράδειγμά του μην το ακολουθείς·

γιατί ο Κύριος αποστρέφεται τους διεστραμμένους, ενώ στους δίκαιους τα μυστικά του φανερώνει.

Στο σπίτι του ασεβή είναι η κατάρα του Κυρίου, ενώ την κατοικία των δικαίων την ευλογεί.

Εναντιώνεται στους αλαζόνες, ενώ δείχνει αγάπη στους ταπεινούς.

Τη δόξα θα κληρονομήσουν οι σοφοί, ενώ η υπερηφάνεια των ανόητων θα φέρει σ’ αυτούς ατιμία.