А.Ч. Козаржевский

Источник

Занятие 9

§ 40. Существительные III склонения с основами на переднеязычные

Форма nom. sing. мужского и женского рода сигматична. В nom.sing. и dat. pl. происходит ассимиляция с дальнейшим упрощением группы согласных (δς > σς > ς; δσι > σσι > σι). Форма nom. sing. среднего рода асигматична, причем конечное τ основы отпадает.

Образцы: ἡ ἐλπίς (основа ἐλπιδ) надежда, ἡ χάρις (основа χαριτ) прелесть, ἡ κόρυς (основа κορυθ) шлем, τὸ σῶμα (основа σωματ) тело.

S. N. ἐλπίς χάρις κόρυς σῶμα

G. ἐλπίδος χάριτος κόρυθος σώματος

D. ἐλπίδι χάριτι κόρυθι σώματι

Acc. ἐλπίδα χάριν κόρυν σῶμα

V. ἐλπίς χἀρις; χάρι κόρυς; κόρυ = Ν

Pl. N.V. ἐλπίδες χάριτες κόρυθες σώματα

G. ἐλπίδων χαρίτων κορύθων σωμάτων

D. ἐλπίσι(ν) χάρισι(ν) κόρυσι(ν) σώμασι(ν)

Acc. ἐλπίδας χἀριτας κόρυθας σώματα

Существительные мужского и женского рода с безударными ις, υς в асc. sing. оканчиваются на ν: χάριν, κόρυν.

В слове ὁ, ἡ παῖς, -δός ребенок, мальчик, девочка в gen.pl. ударение находится на основе: παίδων, хотя в nom. sing. это слово односложное. В voc. sing. выступает основа без конечной дельты: ὦ παῖ.

В словах мужского и женского рода перед конечным переднеязычным звуком основы помимо звуков ι и υ могут находиться альфа (ἡ Ἑλλάς, -άδος Эллада), эта (ἡ ἐσθής, -ῆτος одежда), омега (ὁ ἔρως, -ωτος любовь).

В слове ὁ ποῦς, ποδός нога nom. sing. сигматический. При этом происходит ассимиляция и упрощение группы согласных с заместительным удлинением корневого гласного. (Но: τὸ οὖς, ὠτός ухо – nom. sing. – асигматический. Переход τ в σ называется ассибиляция.)

В некоторых существительных среднего рода с основой на ατ в nom. sing. выступает особая основа: γόνυ, γόνατος колено; δόρυ, δόρατος копье; ὕδωρ, ὕδατος вода; φρέαρ, φρέατος колодец; ἦμαρ, ἤματος день; ὄναρ, ὀνείρατος сон; ἦπαρ, ἥπατος печень.

§ 41. Прилагательные III склонения с основами на переднеязычные

Основы на переднеязычные звуки имеют прилагательные одного окончания; по значению они близки к существительным: πένης, -ητος бедный, бедняк; φυγάς, -άδος беглый, беглец; ἄπολις, -ιδος лишенный отечества, изгнанник. Бывают прилагательные и двух окончаний с основами на переднеязычные звуки: ἄχαρις, ἄχαρι (gen. ἀχάριτος) неприятный.

Περὶ τοῦ Ἀπόλλωνος μαντείου

Οἱ Ἕλληνες ἐκ κινδύνων σωζόμενοι ἀναθήματα εἰς τοὺς τῶν δαιμόνων ναοὺς ἐκόμιζον. Ἐν δὲ τῷ ἱερῷ ἦν Ἀπόλλωνος βωμός, ὅτι τὸ μαντεῖον κτῆμα ἦν Ἀπόλλωνος. Ἦν δ’ ἐνταῦθα καὶ ἀγάλματα τῶν Μοιρῶν. Τὸ δὲ μαντεῖον, ὡς λέγουσιν, ἦν ἄντρον, ἀνεφέρετο δ’ ἐκ τοῦ στόματος τοῦ ἄντρου πνεῦμα ἐνθουσιαστικόν. Καὶ ἡ Πυθία καθεζομένη ὑπὲρ τοῦ στόματος ἐδέχετο τὸ πνεῦμα καὶ μαινομένη τῷ πνεύματι ἐμαντεύετο. Тὰ δὲ μαντεύματα πολλάκις ἀμφίβολα ἦν, καὶ πολλοὶ τῶν μαντευομένων ἐψεύδοντο.

Περὶ τῆς τυραννίδος

Τυραννίδες ἦσαν ἐν Ἀθήναις καὶ ἐν Κορίνθῳ καὶ ἐν ἄλλαις τῆς Ἑλλάδος χώραις. Οἱ δὲ παλαιοὶ τὴν τυραννίδα ἀδικίας ἀρχὴν λέγουσιν∙ οἱ γὰρ τύραννοι ἐφυγάδευον ἀγαθοὺς πολίτας ἐκ τῆς πατρίδος καὶ ἐφόνευον τοὺς ἐναντίους καὶ κατέλυον τοὺς νόμους. Πλάτων δὲ ὁ φιλόσοφος τὸν τύραννον λέγει δοῦλον τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ κόλακα τῶν πονηρῶν. Ἱππίας, ὁ τῶν Ἀθηναίων τύραννος, καὶ οἱ πολλοὶ τῶν Ἑλλήνων τύραννοι ἐχθροὶ ἦσαν τοῖς πολίταις. Οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι ἔστεργον τὴν πατρίδα καὶ ἐλευθερίαν καὶ οὐκ ἐπίστευον ταῖς τυραννίσιν∙ ὕστερον δὲ κατέλυον καὶ τὰς ἄλλων Ἑλλήνων τυραννίδας.

1. Ὑπὸ τῶν ποιητῶν ὁ μὲν ἥλιος τῆς ἡμέρας λαμπὰς λέγεται, ἡ δὲ σελήνη τῆς νυκτός. 2. Ἐν τῷ γυμνασίῳ οἱ παῖδες καὶ οἱ νεανίαι ἔσπευδον τῶν ἄλλων δεξιότητι καὶ ταχύτητι τῶν ποδῶν περιγίγνεσθαι. 3. Ὁ μὲν παιὰν ἆσμά ἐστιν εἰς τὸν Ἀπόλλωνα ἢ τὴν Ἄρτεμιν, ὁ δὲ διθύραμβος ᾄδει τὸν Διόνυσον. 4. Χάρις μὲν χάριν τίκτει. ἡ δ’ ἔρις ἔριν. 5. Οἱ στρατιῶται τὰ μὲν δόρατα ἐν ταῖς δεξιαῖς, τὰς δὲ ἀσπίδας ἐν ταῖς ἀριστεραῖς εἶχον. 6. Ἄχαριν ἄνθρωπον οὐ στέργομεν. 7. Οἱ ὁπλῖται κόρυθας ἔφερον καὶ θώρακας καὶ κνημίδας καὶ ἀσπίδας καὶ λόγχας καὶ μαχαίρας. 8. Οἱ πένητες πάῖδες ἀγαθὴν τροφὴν οὐκ ἔχουσιν. 9. Οἱ φιλοπάτριδες πολλάκις περὶ τῆς δημοκρατίας διαλέγονται. 10. Αἱ τῶν Αἰγυπτίων ὑψηλαὶ πυραμίδες θαυμάσιαί εἰσιν. 11. Ἄγει πρὸς φῶς τὴν ἀλήθειαν χρόνος.

Упражнения. Просклонять: ἡ ὑψηλὴ πυραμίς, τὸ Ἑλληνικὸν γράμμα, ὁ πένης παῖς.


Источник: Учебник древнегреческого языка: для нефилологических факультетов высших учебных заведений / А.Ч. Козаржевский. - Изд. 4-е. - Москва: Греко-латинский кабинет Ю.А. Шичалина, 2002. - 456 с.

Комментарии для сайта Cackle