А.Ч. Козаржевский

Источник

Занятие 38

§ 160. Недостаточные глаголы II спряжения (verba defectiva)

Некоторые глаголы атематического спряжения (в том числе глагол εἰμί быть, – § 125) не имеют всех форм и поэтому называются недостаточными.

а) φημί говорить, утверждать (основа φη/φα).

Indicativus

Praesens Imperfectum Coniunctivus Optativus Imperativus

S. 1. φη-μί ἔ-φη-ν φῶ φα-ίη-ν

2. φῄ-ς (φής) ἔ-φη-σθα φῇς φα-ίη-ς φά-θι

3. φη-σί(ν) ἔ-φη φῇ φα-ίη φά-τω

Pl. 1. φα-μέν ἔ-φα-μεν φῶ-μεν φα-ῖ-μεν

2. φα-τέ ἔ-φα-τε φῆ-τε φα-ῖ-τε φά-τε

3. φα-σί(ν) ἔ-φα-σαν φῶ-σι(ν) φα-ῖ-εν φά-ντων

Infinitivus φά-ναι Participium φάς, φᾶσα, φάν (gen. φάντος)

φάσκων, φάσκουσα, φάσκον

Во мн. числе оптатива бывают формы: φαίημεν, φαίητε, φαίησαν.

Indicativus futuri φή-σ-ω. Indicativus aoristi ἔ-φη-σα.

Все двусложные формы презенсного индикатива – энклитики. Формы конъюнктива и оптатива образуются по 1-му спряжению. Имперфект и инфинитив имеют также значение аориста.

б) εἶμι идти, пойти (основа ει/ι).

В презенсном индикативе данный глагол имеет значение пойду (будущее время), дополняя таким образом глагол VIII класса ἔρχομαι.

Indicativus

Praesens Imperfectum Coniunctivus Optativus Imperativus

S. 1. εἶ-μι ᾖ-α ἴ-ω ἴ-οι-μι

2. εἶ ᾔ-εισθα ἴ-ῃ-ς ἴ-οι-ς ἴ-θι

3. εἶ-σι(ν) ᾔ-ει(ν) ἴ-ῃ ἴ-οι ἴ-τω

Pl. 1. ἴ-μεν ᾖ-μεν ἴ-ω-μεν ἴ-οι-μεν

2. ἴ-τε ᾖ-τε ἴ-η-τε ἴ-οι-τε ἴ-τε

3. ἴ-ασι(ν) ᾖ-σαν ἴ-ω-σι(ν) ἴ-οι-εν ἰ-ό-ντων

Infinitivus ἰ-έναι Participium ἰ-ών, ἰ-οῦσα, ἰ-όν (ἰόντος)

В глаголах, сложных с εἶμι, ударение в презенсном индикативе и императиве находится на приставке. Поскольку то же явление наблюдается и в глаголах, сложных с εἰμί (§ 125), то формы 1-го л. ед. числа приставочных εἰμί и εἶμι совпадают и для различения этих глаголов необходимо знать инфинитив, который обычно и приводится в словарях: πρόσειμι∙ προσεῖναι присутствовать, προσιέναι подходитъ.

Глагол εἶμι имеет параллельные формы в имперфекте: ᾔειν, ᾔεις, ᾔεσαν, в оптативе: ἰοίην, в императиве: ἴτωσαν. Отглагольное прилагательное ἰ-τέον или ἰ-τητέον.

в) χρή нужно, должно, следует.

χρή – это существительное (нужда), которое сливается с формами глагола εἰμί, становясь безличным глаголом:

Indicativus

Praesens Imperfectum Coniunctivus Optativus Infinitivus

S. 3. χρή (ἐστι) ἐχρῆν, χρῆν χρῇ χρείη χρῆναι

Participium χρεών Indicativus futuri χρῆσται

г) κάθημαι (κατα-ἦμαι) сидеть (основа ἡ (σ))

Indicativus

Praesens Imperfectum Imperativus Infinitivus

S. 1. κάθη-μαι ἐ-καθή-μην (καθή-μην) καθῆ-σθαι

2. κάθη-σαι ἐ-κάθη-σο (καθῆ-σο) κάθη-σο

3. κάθη-ται ἐ-κάθη-το (καθῆ-το) καθή-σθω Participium

Pl. 1. καθή-μεθα ἐ-καθή-μεθα (καθή-μεθα) καθή-μενος

2. κάθη-σθε ἐ-κάθη-σθε (καθῆ-σθε) κάθη-σθε καθη-μένη

3. κάθη-νται ἐ-κάθη-ντο (καθῆντο) καθή-σθων καθή-μενον

Формы конъюнктива (καθῶμαι и т. д.) и оптатива (καθοίμην или καθῄμην и т. д.) встречаются редко. Недостающие времена данного глагола восполняются соответствующими формами глаголов καθέζομαι и καθίζομαι садиться, сидеть.

д) κεῖμαι лежать (основа κει).

Indicativus Indicativus

Praesens Imperfectum Imperativus Infinitivus futuri

S. 1. κεῖ-μαι ἐ-κεί-μην κεῖ-σθαι κεί-σ-ο-μαι

2. κεῖ-σαι ἔ-κει-σο κεῖ-σο κεί-σ-ει (-ῃ)

3. κεῖ-ται ἔ-κει-το κεί-σθω Participium κεί-σ-ε-ται

Pl. 1. κεί-μεθα ἐ-κεί-μεθα κεί-μενος κει-σ-ό-μεθα

2. κεῖ-σθε ἔ-κει-σθε κεῖ-σθε κει-μένη κεί-σ-ε-σθε

3. κεῖ-νται ἔ-κει-ντο κεί-σθων κεί-μενον κεί-σ-ο-νται

Данный глагол употребляется как перфект и плюсквамперфект к глаголу τίθημι.

Встречаются отдельные формы конъюнктива: κέηται, κέησθε, κέωνται и оптатива: κέοιτο, κέοιντο.

Приставка в этом глаголе в индикативе и императиве несет на себе ударение, например: ἀνάκειμαι бытъ возложенным, ἀνάκεισο.

§ 161. Dativus absolutus

Абсолютные причастные обороты могут быть не только в генетиве. Функцию обстоятельства времени выражает и абсолютный датив, например: ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναιοις был пятый день, когда приплыли афиняне (ср. dativus iudicantis, § 89).

§ 162. Accusativus absolutus

Причастия безличных глаголов, употребленные в аккузативе и грамматически не зависящие ни от какого члена предложения, могут заключать в себе оттенки времени, причины, уступки, условия:

когда, так как, хотя, если

позволено ὄν, ἐξόν, παρόν

нужно δέον, χρεών,

решено δόξαν, δεδογμένον,

возможно δυνατὸν ὄν, οἶόν τε ὄν,

приказано προσταχθέν,

прилично προσῆκον,

невозможно ἀδύνατον ὄν,

позорно αἰσχρὸν ὄν,

справедливо δίκαιον ὄν.

Например: οὐχί σε ἐσώσαμεν οἶόν τε ὂν καὶ δυνατόν мы не спасли тебя, хотя это было вполне возможно.

Причастия от личных глаголов в абсолютном аккузативе с ὡς и ὥσπερ выражают причину в субъективной оценке, например: Σωκράτης εὔχετο πρὸς τοὺς θεοὺς ἁπλῶς τἀγαθὰ διδόναι, ὡς τοὺς θεοὺς κάλλιστα εἰδότας, ὁποῖα ἀγαθά ἐστιν Сократ просто молил богов даровать блага, так как (по его мнению) боги прекрасно знают, что составляет благо.

§ 163. Infinitivus absolutus

Инфинитив с артиклем и без него, а также в сочетании с разными словами может выражать целое суждение, грамматически не связанное с другими членами предложения. Часто в этом случае инфинитиву предшествует частица ὡς. Такой инфинитив называется независимым; логически он примыкает к infinitivus relationis (§ 55).

Наиболее часто встречаются такие выражения:

ὡς (ἔπος) εἰπεῖν так сказать,

ὡς συνελόντι, ἐν βραχεῖ εἰπεῖν чтобы сказать (говоря) вкратце,

ὡς τὸ ὅλον, ἁπλῶς εἰπεῖν говоря вообще, одним словом,

ὀλίγου (μικροῦ) δεῖν чуть было,

ὡς ἐμοὶ δοκεῖν как мне кажется и т. п.

Например: ἀληθές, ὡς ἔπος εἰπεῖν, οὐδὲν εἰρήκασιν правды они, собственно говоря, так и не сказали.

Περὶ Διογένους

Διογένης, ὁ Σινωπεύς, ὁ κύων καλούμενος, διέτριβε πολὺν χρόνον ἐν Ἀθήναις∙ περιῄει δ’ ἐν ἀγορᾷ καὶ ἐν ἀγυιαῖς ἔχων βακτηρίαν καὶ τρίβωνα περιθέμενος∙ ὀνειδίζοντος δε τίνος, ὅτι ἐν ἀγορᾷ ἠρίστησεν, «ἐν ἀγορᾷ γὰρ, – ἔφη, – καὶ ἐπείνησα». Λύχνον δὲ μεθ’ ἡμεραν ἅψας καὶ ἐν ἀγυιαῖς περιιὼν «ἄνθρωπον, – ἔφη, – ζητῶ». Ἀνθρώπου τινὸς κακοῦ ἐπιγράψαντος τῇ ἑαυτοῦ oἰκίᾳ∙ «Μηδὲν εἰσίτω κακόν∙», «ὁ οὖν δεσπότης τῆς οἰκίας, – ἔφη, – ποῦ ἂν εἰσίοι;» Ὁ αὐτὸς ἐπανῄει ποτὲ ἐκ Λακεδαίμονος εἰς Ἀθήνας καὶ πρὸς τὸν ἐρωτήσαντα∙ «Ποῖ καὶ πόθεν;» «ἐκ τῆς ἀνδρωνίτιδος, – ἔφη, – εἰς τὴν γυναικωνῖτιν». Ἐρωτηθεὶς δὲ, ποῦ τῆς Ἑλλάδος εἶεν ἀγαθοὶ ἄνδρες∙ «Ἄνδρες μέν, – ἔφη, – οὐδαμοῦ, παῖδες δ’ ἐν Λακεδαίμονι». Τῷ μύρῳ τοὺς πόδας ἀλειψάμενος ἔφη ἀπὸ μὲν τῆς κεφαλῆς εἰς τὸν ἀέρα ἀπιεναι τὸ μύρον, ἀπὸ δὲ τῶν ποδῶν εἰς τὴν ὄσφρησιν.

Περὶ τοῦ Διὸς ἀγάλματος τοῦ ἐν τῇ Ὀλυμπίᾳ

Ἐν τῇ Ὀλυμπίᾳ πολλὰ μὲν ἀναθήματα ἀνέκειτο ἐκ πάσης τῆς Ἑλλάδος∙ ἐνδοξότατον δὲ πάντων ἦν τὸ Διὸς ἄγαλμα, ὃ εἴργαστο Φειδίας ὁ Ἀθηναίος. Ἐκάθητο μὲν δὴ θεὸς ἐν θρόνῳ ἐκ χρυσοῦ πεποιημένος καὶ ἐλέφαντος, στέφανος δὲ ἐπέκειτο αὐτοῦ τῇ κεφαλῇ. Ἐν μὲν δεξιᾷ ἔφερε Νίκην ἐλεφαντίνην τε καὶ χρυσῆν, τῇ δ’ ἀριστερᾷ τοῦ θεοῦ χειρὶ ἐνῆν σκῆπτρον∙ ὁ δ’ ὄρνις ὁ ἐπὶ τῷ σκήπτρῳ καθήμενος ἦν ὁ ἀετός.

Ἀστρολόγος

Ἀστρολόγος ἐξιὼν ἑκάστοτε ἑσπέρας ἔθος εἶχε τοὺς ἀστέρας ἐπισκοπεσθαι. Καὶ δήποτε περιιὼν εἰς τὸ προάστειον καὶ τὸν νοῦν ὅλον ἔχων πρὸς τὸν οὐρανὸν ἔλαθε καταπεσὼν εἰς φρέαρ. Ὀδυρομένου δὲ αὐτοῦ καὶ βοῶντος παριών τις ὡς ἤκουσε τῶν στεναγμῶν, προσελθὼν καὶ μαθὼν τὰ συμβεβηκότα ἔφη πρὸς αὐτόν∙ «Ὦ οὖτος, σὺ τὰ ἐν οὐρανῳ βλέπειν πειρώμενος τὰ ἐπὶ τῆς γῆς οὐχ ὁρᾷς.»

Τούτῳ τῷ λόγῳ χρήσαιτο ἄν τις πρὸς ἐκείνους τῶν ἀνθρώπων, οἳ παραδόξως ἀλαζονεύοντες οὐδὲ τὰ κοινὰ τοῖς ἀνθρώποις ἐπιτελεῖν δύνανται. (Aesop.).

1. Ἔστιν, ὥς φαμεν, ὁ φίλος ἕτερος ἐγώ. 2. Καὶ ἃ πρότερον ἔφησθα, καὶ ἃ νῦν φῄς, φλυαρία ἐστίν. 3. Ἐγὼ Ἀθηναίους, ὥσπερ καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες, φημὶ σοφοὺς εἶναι. 4. Πάντων ἥδιστον ὀρθῶς ἂν φαῖμεν εἶναι τὴν φιλίαν∙ διὸ καὶ τὸν φίλον φασὶ πυρὸς καὶ ὕδατος ἀναγκαιότερον. 5. Ὅποι ἂν ἡμᾶς οἱ πόδες φέρωστν, ἐκεῖσε ἄπιμεν. 6. Λάκαινά τις τῷ υἱῷ προϊόντι ἐπὶ πόλεμον ἀναδιδοῦσα τὴν ἀσπίδα∙ «Ταύτην, – ἔφη, – ὁ πατήρ σοι ἀεὶ ἔσωζε, καὶ σὺ οὖν ταύτην σῶζε, ἢ μὴ ἐπάνιθι». 7. Οἱ Λυσιτανοὶ παιᾶνας ᾄδουσιν, ὅταν ἐν μάχῃ ἐπίωσι τοῖς ἀντιτεταγμένοις. 8. Ἔγωγε μετὰ φίλου ἑταίρου κἂν διὰ πυρὸς ἴοιμι. 9. Ὁ Κέρβερος ἥμερος ἦν, εἴ τις Ἅιδου εἰσίοι, ἐξιέναι δ’οὐδένα εἴα. 10. Κῦρος τοῖς τῶν Ἑλλήνων στρατηγοῖς ἔλεξεν, ὅτι ἡ ὁδὸς ἔσοιτο πρὸς βασιλέα μέγαν εἰς Βαβυλῶνα. 11. Ὡς τὰ ἴχνη φέρει, οὕτως ἱτέον. 12. Χαίρειν ἐπ’ αἰσχραῖς ἡδοναῖς οὐ χρή ποτε. 13. Οἱ Ἕλληνες οἱ παλαιοὶ δειπνοῦντες οὐκ ἐκάθηντο, ἀλλὰ ἔκειντο. 14. Βραχεῖ λόγῳ καὶ πολλὰ πρόσκειται σοφά. 15. Μὴ φεῦγ’ ἑταῖρον ἐν κακοῖσι (=κακοῖς) κείμενον. 16. Κατακείμεθα ὥσπερ ἐξὸν ἠσυχίαν ἄγειν. 17. Χάρων ὁ τῶν Θουρίων νομοθέτης προσέταξε τοὺς λείποντας τὴν τάξιν ἐν τῇ ἀγορᾷ ἡμέρας τρεῖς καθῆσθαι ἐν ἐσθῆτι γυναικείᾳ. 18. Ξενοφῶντι διὰ τῆς μεσογείας πορευομένῳ οἱ ἱππεῖς καταθέοντες ἐντυγχάνουσι πρεσβύταις. 19. Δόξαν ἡμῖν ταῦτα ἐπορευόμεθα. 20. Οἱ Συρακοῦσιοι κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ ἐχρῶντο ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι. 21. Οἱ Ἀθηναῖοι τὸν πάρα Ξέρξου πρεσβευτήν, ὅτι γῆν καὶ ὕδωρ ᾔτησεν, ὀλίγου δεῖν κατέλυσαν. 22. Ἄνευ ἀρχόντων οὐδὲν ἂν οὔτε καλὸν οὔτε ἀγαθὸν γένοιτο, ὡς μὲν συνελόντι εἰπεῖν, οὐδαμοῦ, ἐν δὲ δὴ τοῖς πολεμικοῖς παντάπασιν. 23. Τὸ τὰς ἰδίας εὐεργεσίας ὑπομιμνήσκειν καὶ λέγειν μικροῦ δεῖν ὅμοιόν ἐστι τῷ ὀνειδίζειν.

Упражнения. Определить глаголы и их формы: παρίεσαν, παρεῖσαν (2); ᾖσαν (3), ἦσαν, ᾔεσαν; παριόντι, παριέντι; παρείμην, παρεῖμεν (по 3); παρῆ, παρῇ (3); παριέναι (2); εἰσεῖσθε (4), εἴσεσθε (2).


Источник: Учебник древнегреческого языка: для нефилологических факультетов высших учебных заведений / А.Ч. Козаржевский. - Изд. 4-е. - Москва: Греко-латинский кабинет Ю.А. Шичалина, 2002. - 456 с.

Комментарии для сайта Cackle