А.Ч. Козаржевский

Источник

Занятие 27

§ 127. Перфектная основа

Перфектная основа получается путем удвоения начального согласного звука корня, причем соединительным гласным служит ε.

λύω (λυ) развязывать – λε-λυ-; в слитных глаголах при образовании перфективных форм конечный гласный основы удлиняется: νικάω (νίκα) побеждать – νε-νικη-, κοσμέω (κόσμε) украшать – κε-κοσμη-, δηλόω (δηλο) обнаруживать – δε-δηλω-.

Начальный гласный корня не удваивается, а удлиняется, причем дифтонгиальная йота всегда подписная: ἐλευθερόω (ἐλευθερο) освобождать – ἠλευθερω-, αἰτέω (αἰτε) просить – ᾐτη-, οἰκίζω (οἰκιδ) населять – ὠκιδ-.

Начальный ρ корня удваивается без соединительной гласной; кроме того, происходит приращение: ῥίπτω (ῥιπ) бросать – ἐ-ῤ-ῥιπ-.

Если корень начинается с группы согласных или с двойного согласного, то вместо удвоения происходит приращение:

στρατεύω (στρατευ) идти походом – ἐ-στρατευ-,

ξενίζω (ξενιδ) оказывать гостеприимство – ἐ-ξενιδ-,

ψεύδω (ψευδ) лгать – ἐ-ψευδ-,

ζητέω (ζητε) – ἐ-ζητη-,

но удвоение все же происходит, если в начале корня находится сочетание взрывного звука с сонорным (muta cum liquida): γράφω (γραφ) писать – γε-γραφ-.

В некоторых глаголах начальный гласный в удлиненном виде вместе со следующим согласным звуком повторяется; это так называемое аттическое удвоение: ἀκούω (ἀκου) слышатъ – ἀκ-ηκο-, ὀρύττω (ὀρυχ) рыть – ὀρ-ωρυχ-. Список подобных глаголов см. в Грамматическом справочнике.

§ 128. Perfectum и plusquamperfectum activi

Существует два типа образования активного перфекта.

1. Так называемый п е р в ы й перфект образуется у глаголов с корнями на гласные и переднеязычные (а также сонорные, см. § 136) звуки. К перфектной основе присоединяется суффикс -κ- и соответствующие окончания, причем окончания перфекта индикатива (кроме формы 3-го л. мн. числа) совпадают с окончаниями сигматического аориста.

В плюсквамперфекте помимо удвоения присутствует приращение. Формы конъюнктива и оптатива образуются двояко: или при помощи суффиксов и окончаний (синтетический способ) или присоединением к перфектному причастию конъюнктивных и оптативных форм вспомогательного глагола εἰμί (аналитический способ).

Indicativus Coniunctivus

Perfectum Plusquamperfectum

S. 1. λέ-λυ-κα ἐ-λε-λύ-κειν λε-λύ-κ-ω λελυκὼς ὦ

2. λέ-λυ-κα-ς ἐ-λε-λύ-κεις λε-λύ-κ-ῃ-ς λελυκὼς ᾖς

3. λέ-λυ-κε(ν) ἐ-λε-λύ-κει λε-λύ-κ-ῃ λελυκὼς ᾖ

Pl. 1. λε-λύ-κα-μεν ἐ-λε-λύ-κε-μεν λε-λύ-κ-ω-μεν λελυκότες ὦμεν

2. λε-λύ-κα-τε ἐ-λε-λύ-κε-τε λε-λύ-κ-ητε λελυκότες ἦτε

3. λε-λύ-κα-σι(ν) ἐ-λε-λύ-κε-σαν λε-λύ-κ-ωσι(ν) λελυκότες ὦσι(ν)

Optativus Imperativus Infinitivus

S. 1. λε-λύ-κ-οι-μι λελυκὼς εἴην λε-λυ-κ-έναι

2. λε-λύ-κ-οι-ς λελυκὼς εἴης λέ-λυ-κ-ε

3. λε-λύ-κ-οι λελυκὼς εἴη λε-λυ-κ-έτω Participium

Pl. 1. λε-λύ-κ-οι-μεν λελυκότες εἶμεν λε-λυ-κ-ώς, τος

2. λε-λύ-κ-οι-τε λελυκότες εἶτε λε-λύ-κ-ετε λε-λυ-κ-υῖα, ας

3. λε-λύ-κ-οι-εν λελυκότες εἶεν λε-λυ-κ-όντων λε-λυ-κ-ός, τος

Перфектные формы слитных глаголов: ἐάω – εἴακα, θηοάω – τεθήρακα, νικάω – νενίκηκα, κοσμέω – κεκόσμηκα, δηλόω – δεδήλωκα.

Последний переднеязычный корня перед κ выпадает: ψεύδω (ψευδ) лгать – ἔψευκα, νομίζω (νομιδ) полагать – νενόμικα.

2. Так называемый в т о р о й перфект образуется у глаголов с корнями на губные и заднеязычные звуки. Эти звуки в перфекте или остаются без изменения (главным образом в корнях с долгими гласными и дифтонгами), или бывают только в придыхательном варианте.

Суффикс κ отсутствует, система окончаний та же, что и в первом перфекте. Например:

γράφω (γραφ) писать – γέγραφα

τρίβω (τριβ) тереть – τέτριφα

βλάπτω (βλαβ) вредить – βέβλαφα

θάπτω (θαφ) хоронить – τέταφα (диссимиляция:

по придыхательности)

διώκω (διωκ) преследовать – δεδίωχα

ἄγω (ἀγ) вести – ἦχα

πράττω (πραγ) делать – πέπραγα, πέπραχα

φυλάττω (φυλακ) сторожить – πεφύλακα

φεύγω (φευγ) бежать – πέφευγα

κλάζω (κλαγγ) звучать – κέκλαγκα

Наблюдается чередование гласных в основах: ε – ο, ει – οι:

λείπω (λειπ, λοιπ) оставлять – λέλοιπα

στρέφω (στρεφ, στροφ) вращать – ἔστροφα

У отдельных глаголов наряду с I перфектом бывает перфект II: πείθω (πειθ, ποιθ) убеждать – πέπεικα, πέποιθα.

§ 129. Значение перфекта и плюсквамперфекта

Перфект обозначает совершившееся действие, результат которого продолжается как состояние в настоящее время; поэтому перфект считается главным временем и часто может по смыслу переводиться на русский язык настоящим временем: πέφευγα κίνδυνον я избежал опасности = я (теперь) нахожусь вне опасности.

Плюсквамперфект обозначает совершившееся ранее действие, результат которого продолжался как состояние в прошлом, и считается историческим временем: ἐπεφεύγειν κίνδυνον я (уже ранее) избежал опасности = я (уже) находился вне опасности.

Δημοσθένους λόγος ἐπιτάφιος μετὰ τὴν ἐν Χαιρωνείᾳ μάχην

Ὁ νόμος κελεύει, ὦ ἄνδρες πολῖται, τοὺς ὑπὲρ τῆς πατρίδος τετελευτηκότας δημοσίᾳ θάπτειν. Τί γὰρ μᾶλλον πρέπει ἡμᾶς ἢ τοὺς τὴν πατρίδα εὖ πεποιηκότας ἐν τιμαῖς ἔχειν; Διὰ τοῦτο οἱ ἡμέτεροι προπάτορες τοὺς Μαραθωνομάχους ἰδίοις τάφοισιν καὶ μνήμασι τετιμήκασιν, ἔτι καὶ νῦν οἱ Πλαταιεῖς ἐκείνοις τοῖς ἀγαθοῖς ἀνδράσι, οἳ τὴν Ἑλλάδα τῆς τῶν βαρβάρων δουλείας ἠλευθηρώκασι, κατ’ ἐνιαυτὸν τιμὴν ἀπονέμουσιν. Ἐγὼ ὑμῖν, ὦ ἄνδρες πολῖται, συμβεβούλευκα μετὰ τῶν Θηβαίων ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἀντιατρατεύεσθαι Φιλίππῳ. Οἱ γὰρ Σπαρτιᾶται καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες οὐ βεβοηθήκασιν ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας, τούτους δε’ μακαρίζομεν, ἱδρύοντες μνήματα ἄξια τῆς ἀνδρείας αὐτών. Νῦν μὲν παυσατε (§ 158) δακρύοντες, χάριν δὲ ἔχετε τούτοις τοῖς τετελευτηκόσιν εἰς ἀεί.

Ἀπόφθεγμα

Διογένης, ὁ εὐτελὴς καὶ αὐτάρκης φιλόσοφος, ἑπεὶ ποτ’ ἐθεάσατο, ὅτι παῖς ταῖς χερσὶν ἔπινεν, τὴν κοτύλην ἐκρίπτει τῆς πήρας καὶ λέγει∙ «Παιδὸς εὐτέλεια νενίκηκέ με».

Λόγος Λυσίου ῥήτορος ὑπὲρ Σωκράτους

Ἀκηκόατε μέν, ὦ ἄνδρες δικασταί, τῶν κατηγόρων λεγόντων, ὅτι Σωκράτης τοὺς μὲν τῆς πόλεως θεοὺς οὐ νομίζει, ἑτέρους δὲ δαίμονας εἰσάγει, καὶ ὅτι τοὺς νεανίας διαφθείρει. Τίς δὲ ταῦτα ἀληθεύειν τοὺς κατηγόρους πιστεύσαι ἄν; Σωκράτης γὰρ πέφυκεν ἐκ νέου πρωτεύειν πάντων πάσαις ταῖς ἀρεταῖς∙ τοῖς μὲν γὰρ πατρίοις θεοῖς τέθυκε καὶ τοὺς δαίμονας τεθεράπευκεν ἄμεινον ἡμῶν αὐτῶν. Κεκινδύνευκε δὲ καὶ ὑπὲρ τῆς πόλεως στρατευόμενος. Ἠρίστευκε δὲ καὶ ἀνδρείᾳ σῴσας τῇ ἐν Ποτιδαίᾳ μάχῃ Ἀλκιβιάδην ἐν μεγίστῳ κινδύνῳ ὄντα.

Ὅτι δὲ τοὺς νεανίας καλῶς πεπαίδευκε, πᾶσι φανερόν∙ ἐμπεποίηκε γὰρ αὐτοῖς τὸ πείθεσθαι τοῖς τῆς πόλεως νόμοις καὶ τὸ θεραπεύειν τὰς ἀρετὰς καὶ τὰ περὶ τοὺς θεοὺς νομιζόμενα καὶ συμβεβούλευκε τὰ ἄριστα.

1. Ἡρόδοτος ἀπομνημονεύει τοὺς Πέρσας πεφονευκέναι τοὺς γέροντας τῶν Ἀθηναίων τοὺς ἐν τῇ ἀκροπόλει. 2. Νέος πεφυκὼς πολλὰ χρηστὰ μάνθανε. 3. Λιμὴν πέφυκε πᾶσι παιδεία βροτοῖς. 4. Ξέρξης συλλέξας τὴν μεγάλην στρατιὰν ὡρμᾶτο ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα ὡς τιμωρησόμενος τοὺς Ἀθηναίους, οἳ τοῖς ἐν τῇ Ἀσίᾳ Ἵωσιν ἐβεβοηθήκεσαν. 5. Οἱ ἐν Ὀλυμπίᾳ νενικηκότες ὑπὸ πάντων τῶν Ἑλλήνων μάλα ἐτιμῶντο. 6. Οἱ Ἀθηναῖοι πρῶτοι ὡς θεὸν τετιμήκασιν Ἡρακλέα. 7. Οἱ συγγραφεῖς πολλὰ περὶ Διονυσίου τοῦ πρεσβυτέρου δεδηλώκασιν. 8. Δαίδαλος τὸν ἐν τῇ Κρήτῃ Λαβύρινθον κατεσκευάκει. 9. Σωκράτην θανάτου οἱ Ἀθηναῖοι κεκρίκασιν. 10. Αἴξ τὸν Δία ἐν Κρήτῃ τετροφέναι λέγεται. 11. Κροῖσος εἰς Λακεδαίμονα πρέσβεις πέπομφεν. 12. Τυρταῖος ὁ ποιητής, ὃν οἱ Ἀθηναῖοι τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐπεπόμφεσαν ἡγεμόνα, διὰ τῆς τῶν ποιημάτων δυνάμεως τῇ Σπάρτῃ αἴτιος ἦν τῆς νίκης. 13. Πεισίστρατος Σόλωνα ἐτετιμήκει καὶ τοὺς πλείστους νόμους αὐτοῦ ἐπεφυλάχει. 14. Βοηθεῖτε τῷ κακῶς πεπραγότι. 15. Οἱ τὴν ἀσπίδα ἐν τῇ μάχῃ ἐῤῥιφότες ἄτιμοι ἦσαν. 16. Ἅ μοι προσετετάχεις, πάντα διαπέπραχα. 17. Ἀρχῆς τετευχὼς ἴσθι ταύτης ἄξιος. 18. Ὁ ἡγεμὼν ἦχε τοὺς στρατιώτας εἰς νίκην. 19. Ὁ ἀρουραῖος μῦς ἔλεξε πρὸς τὸν μῦν ἀστικόν∙ «Ἀκήκοά σου τὸν ἀστικὸν βίον ἥδιστον ὄντα».

Упражнения. Проспрягать во всех формах активного перфекта глагол παιδεύω. Просклонять перфектное причастие глагола λύω. Образовать форму 1-го л. един. числа perf. ind. act. от глаголов βουλεύω, τιμάω, ποιέω, φιλέω, στεφανόω, ζηλόω, κόπτω, ῥίπτω, τρέπω, τρέφω, στέργω, πλήττω, τάττω, γυμνάζω, ἀνύτω.


Источник: Учебник древнегреческого языка: для нефилологических факультетов высших учебных заведений / А.Ч. Козаржевский. - Изд. 4-е. - Москва: Греко-латинский кабинет Ю.А. Шичалина, 2002. - 456 с.

Комментарии для сайта Cackle