А.Ч. Козаржевский

Источник

Занятие 11

§ 47. Существительные III склонения с основой на σ

Форма nom. sing. асигматична, конечная сигма принадлежит основе. При склонении сигма между гласными выпадает, вызывая слияние этих гласных по общим правилам; сигма исчезает также в dat. pl. перед окончанием σι(ν). Гласные ε и о чередуются.

Образец: τὸ γένος (основа γενοσ/γενεσ) род.

S. N.V. γένος Pl. N.V. γένη (γενεσα)

G. γένους (γενεσος) G. γενῶν (γενεσων)

D. γένει (γενεσι) D. γένεσι(ν) (γενεσσι)

Acc. γένος Acc. γένη (γενεσα)

В словах мужского и женского рода с основой на сигму в nom. sing. этой сигме предшествует долгий гласный звук, в остальных падежах – краткий. Среди таких слов находятся и собственные имена на γένης, σθένης, κράτης, κλῆς.

Образцы: ἡ αἰδώς (основа αἰδοσ) стыд, ἡ τριήρης (основа τριηρεσ) триера, Σωκράτης (основа Σωκρατεσ) Сократ.

S. N. αἰδώς (αἰδοσ) S. N. Σωκράτης (Σωκρατεσ)

G. αἰδοῦς (αἰδοσος) G. Σωκράτους (Σωκρατεσος)

D. αἰδοῖ (αἰδοσι) D. Σωκράτει (Σωκρατεσι)

Acc. αἰδῶ (αἰδοσα) Acc. Σωκράτη (Σωκρατεσα)

V. = N. V. Σώκρατες (Σωκρατεσ)

S. N. τριήρης (τριηρεσ) Pl. N. τριήρεις (τριηρεσες)

G. τριήρους (τριηρεσος) G. τριήρων (τριηρεσων)

D. τριήρει (τριηρεσι) D. τριήρεσι(ν) (τριηρεσσι)

Acc. τριήρη (τριηρεσα) Acc. τριήρεις (τριηρεσας)

V. τριῆρες (τριηρεσ) V. τριήρεις (τριηρεσες)

В слове τριήρης в gen. pl. ударение находится на втором слоге; форма acc. pl. уподобляется форме nom. pl.

В именах на κλῆς (из κλεες) при склонении первый эпсилон остается, а второй после выпадения сигмы сливается с гласными окончаний, например: Περικλῆς (Περικλεες) Перикл, G. Περικλέους (Περικλεεσος), D. Περικλεῖ (Περικλεεσι), Асc. Περικλέα (Περικλεεσα), V. Περίκλεις (Περικλεες).

В некоторых словах среднего рода конечная сигма основы в косвенных падежах или выпадает, вызывая слияние гласных, или замещается звуком τ. К таким словам принадлежат: τὸ κέρας, -ατος рог, фланг, τὸ κρέας, -ατος мясо, τὸ γέρας, -ατος почетный дар, τὸ γῆρας, -ατος старостъ, τὸ τέρας, -ατος знамение.

Например:

S. N.V. κέρας Pl. N.V. κέρατα = κέρα

G. κέρατος = κέρως G. κεράτων = κερῶν

D. κέρατι = κέρᾳ D. κέρασι(ν)

Acc. κέρας Acc. κέρατα = κέρα

Слово Ἄρης Apec имеет так называемый аттический генетив с краткой омегой: Ἄρεως.

§ 48. Прилагательные III склонения с основой на σ

Прилагательные с основой на σ в nom. sing. имеют две формы:

в мужском и женском роде конечный гласный основы удлинняется, форма среднего рода равна основе. Форма асc. рl. мужского и женского рода уподобляется форме nom. рl.

Образец: εὐγενής, εὐγενές (основа ευγενεσ) благородный.

Singularis Pluralis

N. εὐγενής εὐγενές N. εὐγενεῖς (εσες) εὐγενῆ (εςα)

G. εὐγενοῦς (εσος) G. εὐγενῶν (εσων)

D. εὐγενεῖ (εσι) D. εὐγενέσι(ν) (εσσι)

Acc. εὐγενῆ (εσα) εὐγενές Acc. εὐγενεῖς (εσας) εὐγενῆ (εσα)

V. εὐγενές εὐγενές

§ 49. Аккузатив внутреннего содержания

Часто дополнение в аккузативе выражает содержание действия глагола-сказуемого. Такой падеж называется аккузативом внутреннего содержания (accusatives obiecti interni) или этимологической фигурой (figura etymologica).

Например:

κινδυνεύω τὸν ἔσχατον κίνδυνον я подвергаюсь крайней опасности,

δουλείαν αἰσχρὰν ἐδούλευεν он находился в позорном рабстве,

ὁ στρατηγὸς τὰ ἐπινίκια ἔθυεν полководец приносил благодарственную жертву за победу.

Нередко в подобном аккузативе употребляется существительное того же корня, что и глагол; ср. в русском языке однокоренные выражения типа «пир пировать».

Περὶ Σωκράτους

Ἡ τοῦ Σωκράτους πατρὶς αἱ Ἀθῆναι ἦσαν. Τὸ μὲν γένος ὁ Σωκράτης οὐκ ἦν εὔδοξος καὶ τὸ εἶδος οὐκ ἦν καλός, τῇ δὲ σοφίᾳ καὶ ἐγκράτειᾳ ὑπερέβαλλε τὸ πλῆθος τὸ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. Οἱ μὲν ἐχθροὶ τὸν Σωκράτη ἐμέμφοντο λέγοντες∙ «Εἰσφέρεις, ὦ Σώκρατες, καινὰ δαιμόνια καὶ τοὺς νέους διαφθείρεις». Σωκράτης δὲ ἐδίδασκε τοὺς νέους ἐγκρατεῖς εἶναι καὶ ταληθῆ (=τὰ ἀληθῆ) λέγειν. Οἱ τῶν Ἀθηναίων δικασταὶ κατακρίνουσι Σωκράτη ἀποθνήσκειν. Αναγκάζεται οὖν πίνειν τὸ κώνειον καὶ οὕτω τὸ τοῦ βίου τέλος ἔχει. Πλάτων καὶ Ξενοφῶν ἐπιφανεῖς Σωκράτους μαθηταὶ ἦσαν∙ αἱ δὲ βίβλοι αὐτῶν πλήρεις εἰσὶ σοφῶν Σωκράτους ἐπῶν.

Περὶ Σοφοκλέους καὶ Περικλέους

Σοφοκλῆς καὶ Περικλῆς ἦσαν τῷ γένει κλεινὼ καὶ σοφὼ Ἀθηναίω (dualis)∙ ὁ μὲν ποιητὲς ἀγαθός, ὁ δὲ δεινὸς ῥήτωρ καὶ στρατηγὸς καὶ δίκαιος ταμίας. Οἱ Ἀθηναῖοι τὸν Περικλέα ἔλεγον κεραυνὸν φέρειν ἐπὶ τῇ γλώττῃ. Σοφοκλέους μὲν δράματα, Περικλέους δὲ λόγους καὶ ἔργα θαυμάζομεν. Σοφοκλῆς δὲ καὶ στρατηγὸς ἦν τῶν Ἀθηναίων μετὰ Περικλεούς ἐν τῷ ἐπὶ Σάμον τὴν νῆσον πολεμῳ. Οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι ἐνόμιζον Σοφοκλέα οὐ μόνον ἀγαθὸν ποιητήν, ἀλλὰ καὶ δεινὸν στρατηγὸν εἶναι.

1. Ἐν τῇ Λιβύῃ παντοῖα γένη ζώων ἐστίν. 2. Ἐν τοῖς ὄρεσι θηρεύονται σύες ἄγριαι καὶ ἔλαφοι. 3. Θέρους τὰ μὲν ἄνθη ἐν τοῖς κήποις, τὰ δὲ δένδρα ἐν τοῖς ἄλσεσι θάλλει. 4. Ἁπλᾶ ἐστι τῆς ἀληθείας ἔπη. 5. Παλαιὸς λόγος ἐστίν∙ ὑγιὴς ψυχὴ ἐν σώματι ὑγιεῖ. 6. Διάφορά ἐστι τὰ τῶν ἐθνῶν ἤθη. 7. Εὐκλεὲς τὸ τοῦ Πλάτωνος, ὅτι Ὅμηρος ὁ ποιητὲς τῆς Ἑλλάδος διδάσκαλός ἐστιν. 8. Κακῆς ἀπ’ ἀρχῆς γίγνεται τέλος κακόν. 9. Κάτων ἐν γήρᾳ τὴν Ἑλληνικὴν γλῶτταν ἐμάνθανεν. 10. Οἱ ποιηταὶ τοῦ βίου χειμῶνα τὸ γῆρας ὀνομάζουσιν. 11. Οἱ τῶν Σπαρτιατῶν παῖδες καὶ νεανίαι ἐπίσημοι ἦσαν αἰδῶ. 12. Ταῖς τριήρεσιν ἐμάχοντο οἱ Ἕλληνες ἐν Σαλαμῖνι. 13. Οἱ Θρᾷκες ἐκ τῶν κεράτων οἶνον ἔπινον. 14. Αἱ Ἀθῆναι τὸν Ἄρεως πάγον εἶχον. 15. Οἱ Ἀθηναῖοι πομπὴν μεγάλην ἔπεμπον.

Упражнения. Просклонять: τὸ παλαιὸν ἔθνος, ἡ ὑγιὴς ψυχή, Σοφοκλῆς ὁ εὐκλεὴς ποιητής.


Источник: Учебник древнегреческого языка: для нефилологических факультетов высших учебных заведений / А.Ч. Козаржевский. - Изд. 4-е. - Москва: Греко-латинский кабинет Ю.А. Шичалина, 2002. - 456 с.

Комментарии для сайта Cackle