А.Ч. Козаржевский

Источник

Занятие 35

§ 149. Остальные формы глаголов на –μι I группы

Формы пассивного аориста, будущего времени, перфекта и плюсквамперфекта всех залогов у глаголов на -μι I группы образуются так же, как соответствующие формы глаголов на -ω, причем конечный гласный основы в одном случае удлиняется, в другом остается без изменения.

Futurum Aoristus Perfectum Plusquamperf.

τίθημι act. θήσω τέθεικα ἐτεθήκειν

(θε/θη) med. θήσομαι τέθειμαι ἐτεθείμην

pass. τεθήσομαι ἐτέθην [κεῖμαι] [ἐκείμην]

ἵημι act. ἥσω εἶκα εἵκειν

(ἑ/ἡ) med. ἥσομαι εἶμαι εἵμην

pass. ἑθήσομαι εἵθην

δίδωμι act. δώσω δέδωκα ἐδεδώκειν

(δο/δω) med. δώσομαι δέδομαι ἐδεδόμην

pass. δοθήσομαι ἐδόθην

ἵστημι act. στήσω ἕστηκα εἱστήκειν

(στα/στη) med. στήσομαι ἕσταμαι εἱστάμην

pass. σταθήσομαι ἐστάθην

Некоторые формы глагола ἵστημι имеют непереходное значение: praes. med. ἵσταμαι становлюсь, занимаю место, fut. med. στήσομαι стану, буду стоятъ, aor. act. ἔστην стал, perfect. act. ἔστηκα стою, plqpf. act. εἱστήκειν стоял.

§ 150. Глаголы с чередующимися перфектными основами

Отдельные глаголы сохраняют перфектную основу на κ в основном в ед. числе индикатива, в остальных формах личные окончания присоединяются непосредственно к основе:

ἕστηκα я стою – от ἵστημι ставитъ (ἑστα)

τέθνηκα я мертв – от ἀποθνήσκω умирать (θαν/θνη/θνα)

δέδοικα я боюсь – от δείδω бояться (δει/δοι/δι)

Perfectum indicativi

S. 1. ἕστηκα τέθνηκα δέδοικα δέδια

2. ἕστηκας τέθνηκας δέδοικας δέδιας

3. ἕστηκε(ν) τέθνηκακε(ν) δέδοικε(ν) δέδιε(ν)

Pl. 1. ἕσταμεν τέθναμεν δέδιμεν

2. ἕστατε τέθνατε δέδιτε

3. ἑστᾶσι(ν) τέθνᾶσι(ν) δεδίασι(ν)

Plusquamperfectum indicativi

S. 1. εἱστήκειν ἐδεδοίκειν ἐδεδίειν

2. εἱστήκεις ἐδεδοίκεις ἐδεδίεις

3. εἱστήκει ἐδεδοίκει ἐδεδίει

Pl. 1. ἕσταμεν

2. ἕστατε

3. ἕστασαν ἐτεθνήκεσαν и ἐτέθνασαν ἐδεδισαν ἐδεδίεσαν

Coniunctivus

Pl. 1. στῶμεν S. 1. τεθνήκω

Optativus

S. 1. ἑσταίην τεθναίην

Imperativus

S. 2. ἕσταθι S. 3. τεθνάτηω S. 2. δέδιθι

Infinitivus

ἑστάναι τεθνηκέναι и τεθνάναι δεδιέναι

Participium

ἑστώς, -ῶτος τεθνεώς, -ῶτος δεδιώς, -ῶτος

ἑστῶσα, -σης τεθνεῶσα, -σης δεδιυῖα, -υίας

ἑστώς, -ῶτος τεθνεός, -ῶτος δεδιός, -ότος

(ἑστηκώς, -υῖα, -ός) (τεθνηκώς, -υῖα, -ός)

Формы с κ и без нее могут сосуществовать как дублеты. Глагол ἵστημι во мн. числе плюсквамперфекта не имеет приращения.

Атематические перфектные формы бывают у глагола βαίνω идти и недостаточного глагола ἔτλην терпеть (ср. § 142).

§ 151. Спряжение глагола οἶδα

Недостаточный глагол οἶδα я знаю употребляется только в атематических перфектных формах, причем удвоение отсутствует. Чередуются разные ступени основы, исторически начинавшейся с дигаммы: сильная – (ϝ)εἰδ/(ϝ)οἰδ и слабая – (ϝ)ἰδ. В этом глаголе особенно отчетливо видно результативное значение перфектных форм: я узнал – я знаю. То же наблюдается в глагольных формах ἕστηκα, τέθνηκα, δέδοικα (§ 150), а также в формах εἴωθα я привык, ἔοικα я похож.

Perfectum Plusquamperfectum

Indicativus Coniunctivus Optativus

S. 1. οἶδα εἰδῶ εἰδείην ᾔδειν (ᾔδη)

2. οἶσθα εἰδῇς εἰδείης ᾔδεις (ᾔδησθα)

3. οἶδε(ν) εἰδῇ εἰδείη ᾔδει

Pl. 1. ἴσμεν εἰδῶμεν εἰδεῖμεν (εἰδείημεν) ᾔδεμεν (ᾔσμεν)

2. ἴστε εἰδῆτε εἰδεῖτε (εἰδείητε) ᾔδετε (ᾔστε)

3. ἴσασι(ν) εἰδῶσι(ν) εἰδεῖεν (εἰδείησαν) ᾔδεσαν (ᾔσαν)

Imperativus Infinitivus Participium

S. 2. ἴσθι Pl. 2. ἴστε εἰδέναι εἰδῶς, εἰδυῖα, εἰδός

3. ἴστω 3. ἴστων (gen. εἰδότος, – υίας, -ότος)

Futurum

εἴσομαι, εἴσῃ, εἴσεται и т.д. (реже εἰδήσω)

Конечная дельта основы перед μ, θ и τ переходит в σ.

Основа (ϝ)ἰδ присутствует в аористе глагола ὁράω видеть – εἶδον.

§ 152. Условные предложения

Союзом условного предложения служит εἰ если, который с частицей ἄν сливается в ἐάν (ἤν, ἄν). Отрицание – μή. Совокупность условного придаточного предложения (протасиса) и управляющего (аподосиса) составляет так называемый условный период.

В зависимости от отношения условия и следствия к действительности и в зависимости от оценки этого отношения со стороны говорящего различаются четыре вида условных периодов. Морфологически эти различия выражаются определенными временами и наклонениями в сочетании с частицей ἄν или без нее.

а) реальный вид (casus realis), когда условие и следствие соответствуют действительности в настоящем и прошедшем времени и когда говорящий не сомневается в этом соответствии. В обеих частях условного периода в таком случае употребляется индикатив:

εἰ τοῦτο λέγεις, ἁμαρτάνεις если ты это говоришь, то ошибаешься;

εἰ τοῦτο ἔλεγες, ἡμάρτανες если ты это говорил, то ошибался;

εἰ τοῦτο εἶπες, ἥμαρτες если ты это сказал, то ошибся.

б) футуральный, или эвентуальный вид (casus futuralis sive eventualis), когда говорящий ожидает исполнения условия и следствия в будущем или выражает повторяемость действия (а также обобщение). В протасисе употребляется конъюнктив с ἄν, а в аподосисе индикатив будущего и настоящего времени или императив: ἐὰν τοῦτο λέγῃς (λέξῃς), ἁμαρτήσῃ если ты это будешь говорить (скажешь), то ошибешься; ἅπας λόγος, ἐὰν ἀπῇ τὰ πράγματα, μάταιόν τι φαίνεται καὶ κενόν всякое слово, если нет дел (= всякий раз, когда нет дел), кажется чем-то глупым и пустым.

в) потенциальный вид (casus potentialis), когда говорящий представляет условие и следствие как возможные, но необязательные. В обеих частях условного периода употребляется оптатив, причем в аподосисе – с частицей ἄν:

εἰ τοῦτο λέγοις (λέξαις), ἁμαρτάνοις (ἁμάρτοις) ἄν в случае, если ты это будешь говорить (скажешь), ты можешь ошибиться.

г) нереальный вид (casus irrealis), когда говорящий представляет условие и следствие заведомо невыполнимыми, противоречащими действительности. В обеих частях периода употребляется индикатив прошедшего времени, причем в аподосисе с частицей ἄν.

Имперфект выражает противоположность тому, что есть:

εἰ τοῦτο ἔλεγες, ἡμάρτανες ἅν если бы ты это (сейчас) говорил, то ошибался бы (но ты этого не говоришь и поэтому не ошибаешься). Аорист выражает противоположность тому, что было:

εἰ τοῦτο ἕλεξας, ἥμαρτες ἅν если бы ты это (раньше) сказал, то ошибся бы (но ты этого не сказал и поэтому не ошибся).

Возможны и смешанные виды условных периодов, например, сочетание футурального вида с потенциальным: ἐὰν φυλάττωμεν, ἦττον ἂν δύναιντο οἱ πολέμιοι ἡμᾶς θήρᾶν если мы будем сторожить, то враги не так легко могут (могли бы) ловить нас.

§ 153. Уступительные предложения

Уступительные предложения примыкают к условным, поскольку в них используется союз εἰ в сочетания с союзом καί, а также с ἅν и отрицательными частицами, и употребляются те же времена и наклонения, что и в условных периодах. Значение союза в таких предложениях – хотя, несмотря, даже если (бы). В управляющем же предложении может находиться наречие ὅμως однако, всетаки. Союзы εἰ и καί с частицей ἅν могут сливаться в κἄν.

Следующее предложение представляет собой пример на сочетание уступительного предложения футурального вида с управляющим предложением потенциального вида: οὐδ’ ἂν (=ἐὰν) πολλαὶ γέφυραι ὦσιν, ἔχοιμεν ἄν, ὅποι φυγόντες ἡμεῖς σωθῶμεν даже если бы было много мостов, нам некуда бежать, чтобы спастись.

Ἀλέξανδρος πρὸς Βαβυλῶνα καὶ Σοῦσα καὶ Περσέπολιν ἐλαύνει

Μετὰ τὴν ἐν Ἀρβήλοις μάχην ὁ Ἀλέξανδρος ἐφιέμενος Βαβυλῶνι τῇ πόλει ἐπιθέσθαι ἐκεῖσε ὡρμᾶτο. Ἡ γὰρ τῶν Περσῶν φυγὴ καὶ ὁ φόβος, ὃν πᾶσιν ἐνέθηκεν, ἐλπίδα αὐτῷ προύθεσαν τὴν πόλιν ἀμαχεὶ παραδοθήσεσθαι. Καὶ ταύτης τῆς ἐλπίδος οὐκ ἐψεύσθη∙ οἱ γὰρ ἐνοικοῦντες παρεῖσαν αὐτὸν εἰς τὴν πόλιν καὶ παρέδοσαν αὐτῷ τὴν πόλιν καὶ πάντα τὰ χρήματα, ἃ ἐκεῖ κατετέθη. Ἐκ τούτου δὲ πρὸς Βαβυλωνίους οἰκείως διατεθεὶς πίστιν αὐτοῖς δεδωκέναι λέγεται τὰ ὑπὸ Ξέρξου κατεσκαμμένα ἱερὰ ἐπανορθώσειν. Ἐντεῦθεν δ’ έπορεύετο ὁ Ἀλέξανδρος εἰς Σοῦσα ἐλπίζων καὶ ταύτην τὴν πόλιν τοὺς ἐνοικούντας ἑαυτῷ παραδώσειν. Πορευομένῳ δ’ ἄγγελος ἐπιστολὴν παρέδωκε παρὰ τοῦ τῆς πόλεως προστάτου. Ἐν ταύτῃ δὲ τῇ ἐπιστολῇ ἐγέγραπτο, ὅτι οἱ Σούσιοι τὴν πόλιν παραδιδοῖεν καὶ πάντα τὰ ἐκεῖ κατατεθέντα χρήματα τῷ Ἀλεξάνδρῳ προϊεῖεν. Ἐπεὶ δ’ εἰς τὴν πόλιν ἦκε, παρεδόθη αὐτῷ καὶ πεντήκοντα χίλια ἀργυρίου τάλαντα, ἃ βασιλεὺς πρὸς τὸν πόλεμον ἐν τῇ πόλει κατέθετο. Ἀπὸ τούτου τοῦ ἀργυρίου τρισχίλια τάλαντα τῷ Ἀντιπάτρῳ ἀποδοῦναι λέγεται.

Λέων καὶ ὄνος

Λέων καὶ ὄνος κοινωνίαν πρὸς ἀλλήλους σπεισάμενοι ἐξῆλθον ἐπὶ ἄγραν. Γενομένων δὲ αὐτῶν κατά τι σπήλαιον, ἐν ᾦ ἦσαν αἶγες, ὁ μὲν λέων πρὸ τοῦ στομίου στὰς ἐξερχομὲνους παρετηρεῖτο, ὁ δὲ εἰσελθὼν ἤλαυνεν αὐτάς, καὶ ὠγκᾶτο ἐκφοβεῖν βουλόμενος. Τοῦ δὲ λέοντος τὰς πλείστας συλλαβόντος ἐξελθὼν ἐκεῖνος ἐπυνθάνετο αὐτοῦ, εἰ γενναίως ἠγωνίσατο καὶ τὰς αἶγας ἐδιωξεν. Ὁ δὲ έἶπεν∙ «Ἀλλ’ εὖ ἴσθι, ὅτι κἀγὼ ἄν σε ἐφοβήθην, εἰ μὴ ἤδειν ὄνον ὄντα σε».

Οὔτως οἱ παρὰ τοῖς εἰδόσιν ἀλαζονευόμενοι εἰκότως γέλωτα ὀφλισκάνουσιν (Aesop.)

Ἀποφθέγματα

Ἀριστῶντι Διογένει ἐν ἀγορᾷ περιέστασαν πολλοὶ συνεχὲς λέγοντες∙ «Κύον, κύον». Ὁ δὲ∙ «Ὑμεῖς, – ἔφη, – ἐστὲ κύνες, οἵ με ἀριστῶντα περιεστήκατε».

Ὄμβρου ποτὲ γενομένου Διογένης εἱστήκει κάτομβρος. Τῶν δὲ περιεστώτων ἐλεούντων παρὼν Πλάτων ἔφη∙ «Ἐὰν αὐτὸν ἐλεῆτε, ἀπόστητε».

Ἀναξαγόρᾳ τις ἔφη τεθνάναι αὐτῷ δύο παῖδας, οὕσπερ εἶχεν∙ ὁ δὲ μηδὲν διαταραχθεὶς ἔλεγεν∙ «Ἤιδειν θνητοὺς γεγεννηκώς».

Δημοσθένης πρὸς κλέπτην λέγοντα∙ «Οὐκ ᾔδειν, ὅτι σόν ἐστιν», – «Ὅτι δὲ, – ἔφη, – σὸν οὔκ ἐστιν, ᾔδεισθα».

1. Ἡρακλείτης λέγει ἐκ πυρὸς τὰ πάντα συνεστάναι. 2. Ἀρίων ὑπὸ δελφῖνος κομισθεὶς ἐπὶ γῆν ἐξετέθη. 3. Ἦσαν αἱ Ἰωνικαὶ πόλεις Τισσαφέρνους τὸ ἀρχαῖον ἐκ βασιλέως δεδομέναι, ἀφειστήκεσαν δὲ πρὸς Κῦρον πᾶσαι πλὴν Μιλήτου. 4. Οἱ ἀδικήσαντες δίκην δώσουσιν. Μήποτε ὑφ’ ἡμῶν παραθείη, ἃ ἡμᾶς πράσσειν δεῖ. 5. Κούφως φέρειν δεῖ τὰς παρεστώσας τύχας. 6. Ὁ μηδὲν εἰδὼς οὐδὲν ἐξαμαρτάνει. 7. Λύπην γὰρ εὔνους οἶδεν ἰᾶσθαι λόγος. 8. Οὐκ ᾔδεσαν οἱ Ἕλληνες Κῦρον τεθνεῶτα∙ ἅμα δὲ ἡλίῳ ἀνέχοντι ἄγγελος ἐλθὼν ἔλεγεν, ὅτι Κῦρος τέθνηκεν. 9. Καλὸν τὸ καιροῦ παντὸς εἰδέναι μὲτρον. 10. Καλῶς θανόντες ζῶσιν, οὐ τεθνᾶσί τοι. 11. Οἱ δειλοὶ τὴν ἑαυτῶν σκιὰν δεδίασιν. 12. Σωκράτης ἔλεγε τάδε∙ «Οἶδα μηδὲν εἰδώς». 13. Ὁ μὲν τὸ ὅλον εἰδὼς εἰδείη ἂν καὶ τὸ μέρος, οἱ δὲ μόνον μέρος εἰδότες οὐκ ἔτι ἴσασι τὸ ὅλον. 14. Οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐβοήθησαν τοῖς Ἀθηναίοις∙ ἐδεδίεσαν γάρ, μὴ ἐκεῖνοι προδοθέντες ὑπ’ αὐτῶν προσθεῖντο Μαρδονίῳ. 15. Εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν, οὔκ εἰσιν θεοί (Eurip.) 16. Γελᾷ δ’ ὁ μῶρός, κἄν τι μὴ γελοῖον ᾖ. 17. Ἴσος ἴσθι πᾶσι, κἂν ὑπερέχῃς τῷ βίῳ. 18. Ἅπαν δεδομένον δῶρον, ἂν καὶ μικρὸν ᾖ, μέγιστόν ἐστι, μετ’ εὐνοιας διδόμενον. 19. Εἰ ἀναγκαῖον εἴη ἀδικεῖν ἢ ἀδικεῖσθαι, ἑλοίμην ἂν μᾶλλον ἀδικεῖσθαι ἢ ἀδικεῖν. 20. Σωκράτης οὐκ ἂν προέλεγεν, εἰ μὴ ἐπίστευεν ἀληθεύσειν. 21. Οὐκ ἂν ἐποίησε ταῦτα, εἰ μὴ ἐγὼ αὐτὸν ἐκέλευσα.

Упражнения. Определить части речи и их формы: ἵστασαν, ἱστᾶσαν; ἔστησαν (2), ἱστᾶσιν, ἑστῶσιν, ἱστῶσιν; ἑστάναι, ἱστάναι, εἴσεται, ἔσται; εἴδω, εἶδον, εἶδος; ἴστε, ἵστη (2); ἔστε, ἐστέ, ἴσθι (2); ᾖσαν, ἦσαν; ᾔδη, ἤδη.


Источник: Учебник древнегреческого языка: для нефилологических факультетов высших учебных заведений / А.Ч. Козаржевский. - Изд. 4-е. - Москва: Греко-латинский кабинет Ю.А. Шичалина, 2002. - 456 с.

Комментарии для сайта Cackle